گۆڤاری تیشک ژمارە ٧٠
شیکاری
لە ماڵپەڕی ناوەندی لێکۆڵینەوەی کوردستان – تیشک بڵاوکراوەتەوە: 02.10.2024
قارەمانی، حەسەن (٢٠٢٤):ئاڵۆزییە نەناسراوەکانی کۆچبەری. گۆڤاری تیشک، ٢٥، ٧٠، ل. ٢٨٥–٢٧٦ . https://tishk.org/ku/2024/09/26/tishk-magazine-summer-2024-vol-25-no-70/
ئاڵۆزییە نەناسراوەکانی کۆچبەری
حەسەن قارەمانی
پێشەکی
کۆچبەران هێزێکی دینامیکی و وزەبەخشن کە نەک تەنها سنوورە جوگرافییەکان دەبڕن، بەڵکوو مۆزائیکێکی دەوڵەمەندی کولتوور و نەریت و بەهرە لەگەڵ خۆیان دەهێنن. هاتنی ئەوان نەک هەر گۆڕانکارییەک، بەڵکوو دەرفەتێکە. دەرفەتێکە بۆ نوێکردنەوە و بەهێزکردنی کۆمەڵگا لە بنەڕەتدا. ئەوان بە هەنگاوی بوێرانە لە سنوورە نیشتمانییەکان، دەوڵەمەندیی ئەزموون و خولیای دروستکردنی داهاتوویەکی باشتر لەگەڵ خۆیان دەهێنن.
لە دونیای ئەمڕۆدا کە بە جووڵەی خێرا و بەردەوامی جیهانی تایبەتمەندە، کۆچبەران لە دڵی کۆمەڵگادان. هێزێک کە ئابووری و کولتوور و پێکهاتە کۆمەڵایەتییەکانمان زیندوو دەکاتەوە و دایدەڕێژێتەوە. بوونی ئەوان تەنیا گۆڕانکارییەکی هاندەر نییە؛ بەڵکوو بانگەوازێکی بەئاگاهێنانەوەیە بۆ دەرفەت و ئاڵنگارییە نوێیەکان.
کۆچکردن بە درێژاییی مێژووی مرۆڤایەتی ڕۆڵێکی چارەنووسسازی هەبووە، کە بەهۆی چەندین هۆکاری وەک شەڕ، برسێتی، گۆڕانی کەشوهەوا و کێشە سیاسی و ئابوورییەکان بووە. ئەم هێزە بزوێنەرانە بوونەتە هۆی ئەوەی خەڵک بەدوای بارودۆخی ژیان و ئاسایشی باشتر لە وڵاتانی نوێدا بگەڕێن.
لە دەیەکانی ڕابردوودا قەبارەی کۆچی نێودەوڵەتی زۆر زیادی کردووە. لە ساڵی ٢٠٢٠دا، نزیکەی ٢٨١ ملیۆن کۆچبەری نێودەوڵەتی لەسەر ئاستی جیهان هەبووە کە نزیکەی ٣.٦%ی دانیشتوانی جیهان پێک دەهێنن. ئەم زیادبوونە بەراورد بە دەیەکانی پێشوو گۆڕانکارییەکی بەرچاوە و هەم ڕەنگدانەوەی زیادبوونی جووڵە و هەم زیادبوونی هۆشیارییە بۆ دەرفەتە جیهانییەکان. هەروەها قەبارەی کۆچکردن وای کردووە خەڵک و حکوومەتەکان بەرامبەر بە دەرئەنجامەکانی زیاتر هۆشیار و هەستیار بن.
لە ساڵی ٢٠٢٠دا ژمارەی کرێکارانی کۆچبەر نزیکەی ١٦٤ ملیۆن کەس بووە. ئەم ژمارەیە گرنگیی گەورەییی ئابووریی کۆچبەران نیشان دەدات، چونکە زۆرێک لە کۆچبەران بۆ دۆزینەوەی کار بەدوای وڵاتی نوێدا دەگەڕێن و کاریگەرییان لەسەر باشترکردنی هەردوو وڵاتی ماڵەوە و وڵاتی وەرگردا هەیە. کار و داهاتەکانیان، ڕۆڵێکی گرنگ لە کەمکردنەوەی هەژاری و پێشخستنی گەشەپێدان بۆ وڵاتەکانیان دەگێڕن.
بەڵام زیادبوونی کۆچبەریش بووەتە هۆی ئاڵنگاریی جۆراوجۆر. وڵاتانی وەرگر ڕووبەڕووی فشاری زیاتر لەسەر ژێرخانەکانیان دەبنەوە، لەوانەش خانووبەرە، گواستنەوە و خزمەتگوزارییە گشتییەکانی وەک چاودێریی تەندروستی و پەروەردە. بەرزبوونەوەی نرخی خانووبەرە و بارگرانییەکی زۆری خزمەتگوزارییە گشتییەکان هەندێک لەو کێشانەن کە زۆرێک لە وڵاتان لە ئەنجامی کۆچی بەرفراواندا دەبێت مامەڵەیان لەگەڵدا بکەن. جگە لەوەش جیاوازیی کۆمەڵایەتی و کولتووری دەتوانێت ببێتە هۆی گرژی و یەکخستنی تازەهاتووان و هەندێک جار دەتوانێت پرۆسەیەکی درێژخایەن و ئاڵۆز بێت.
لەبەر ڕۆشناییی ئەم ئاڵنگارییانه، حکوومەتەکان و داڕێژەرانی سیاسەت، زیاتر ئاگاداری پێویستیی پەرەپێدانی ستراتیژییەکان بۆ مامەڵەکردن بە شێوەیەکی کاریگەر لەگەڵ دەرئەنجامەکانی کۆچکردن بوون.
کۆچ دەرفەتی گەورە بۆ تاک و کۆمەڵگا دەڕەخسێنێت، بەڵام پێویستی بە ڕەچاوکردنی ورد و بەڕێوەبردن هەیە بۆ ئەوەی زۆرترین سوودەکان و کەمترین ئاستەنگەکانی هەبێت. تێگەیشتن و مامەڵەکردن لەگەڵ واقیعە مێژوویی و هاوچەرخەکانی کۆچکردندا بۆ دروستکردنی کۆمەڵگەی بەردەوام و گشتگیر لە جیهانێکدا کە تادێت جیهانگیرتر دەبێت گرینگە.
لێرەدا بە کورتی ئەو هۆکارە تایبەتییانە و ئاڵۆزییە نەناسراوەکانی کۆچبەری دەستنیشان دەکەین:
کاریگەرییە ئابووری و کۆمەڵایەتییەکانی کۆچکردن
کۆچ دیاردەیەکە کە چەندین دیسیپلینی زانستی دەگرێتەوە و ئابووری، کۆمەڵناسی، دیمۆگرافیا و زانستی سیاسی هەموویان تێڕوانینێکی بەنرخ پێشکەش دەکەن. ئابووری ڕۆڵێکی بەرچاوی تایبەت لە شیکردنەوەی هەردوو هۆکارەکانی کۆچ و کاریگەرییەکانی لەسەر بازاڕی کار و ئابووری فراوانتردا دەگێڕێت. زۆرجار هۆکارە ئابوورییەکان هێزێکی سەرەکیی بزوێنەری کۆچکردنن، تاکەکان لە وڵاتە نوێیەکان بەدوای کرێ و مووچەی زیاتر و بارودۆخی ژیانی باشتردا دەگەڕێن. ئەم کۆچە ئابورییە بە چەندین شێوە کاریگەریی لەسەر بازاڕی کار لە وڵاتانی وەرگردا هەیە.
کۆچبەران بەشداری لە دابینکردنی کاردا دەکەن و دەتوانن ئەو بۆشاییانە لە بازاڕی کاردا پڕبکەنەوە کە ڕەنگە کرێکارانی وڵاتان دایک نەتوانن یان ئامادە نەبن پڕی بکەنەوە. ئەمە بە تایبەتی لەو کەرتانەدا ڕاستە کە مووچەیان کەمە یان بارودۆخی کارکردنیان زۆرە، کە زۆرجار کۆچبەران ئەو کارانە وەردەگرن؛ ئەگەرنا بە بەتاڵی دەمێننەوە. لە هەمان کاتدا ئەمە دەتوانێت کێبڕکێ بۆ هەلی کار دروست بکات، کە هەندێک جار دەبێتە هۆی مشتومڕ لەسەر کاریگەریی کۆچبەران لەسەر کرێ و مووچەی دامەزراندنی کرێکارە ڕەسەنەکان وڵاتانی دایک. لێکۆڵینەوەکان دەریانخستووە کۆچکردن دەتوانێت بەپێی کەرتەکە و بارودۆخە تایبەتەکانی بازاڕی کار، هەم کاریگەریی ئەرێنی و هەم کاریگەریی نەرێنیی لەسەر کرێ و بارودۆخی کارکردن هەبێت.
جگە لە کاریگەرییەکانی بازاڕی کار، کۆچ دەرئەنجامە کۆمەڵایەتییە بەرچاوەکانیشی هەیە. کۆچبەران بە ناساندنی دیدگا و نەریت و لێهاتووییی نوێ، وڵاتانی وەرگر لە ڕووی کولتوورییەوە دەوڵەمەند دەکەن. لە هەمان کاتدا کۆچکردن دەتوانێت ببێتە هۆی ئاڵنگاریی کۆمەڵایەتی، وەک تێکەڵبوون و قبووڵکردن لە کۆمەڵگادا. وڵاتانی وەرگر پێویستە ستراتیژییەتێک بۆ ئاسانکاریی یەکخستنی کۆچبەران دابڕێژن، کە بریتین لە ڕاهێنانی زمان، دانپێدانان بە بڕوانامە و دەستڕاگەیشتن بە بازاڕی کار.
بۆ راستکردنەوەی بەڕێوەبردنی کاریگەرییەکانی کۆچکردن، وڵاتان ڕووبەڕووی سنووردارکردن و یاسای جۆراوجۆر دەبنەوە. تەنانەت لیبڕاڵترین داڕێژەرانی سیاسەتیش دەبێت پێش جێبەجێکردنی سیاسەتەکانی کۆچبەری بە وردی هۆکارە جۆراوجۆرەکان لەبەرچاو بگرن. ئەمەش هاوسەنگکردنی پێداویستییەکانی بازاڕی کار لەگەڵ سەرچاوە کۆمەڵایەتی و ئابوورییەکان و هەروەها لەبەرچاوگرتنی هەڵوێستی گشتی و کەشوهەوای سیاسی دەگرێتەوە.
لایەنێکی گرنگی دیکەی کاریگەرییە ئابوورییەکانی کۆچکردن، ئەو پارەیەیە کە کۆچبەران دەینێرن بۆ وڵاتەکانی خۆیان، کە پێی دەوترێت حەواڵە. ئەم حەواڵەکردنانە ڕۆڵێکی گرنگ لە پاڵپشتیکردنی خێزانەکان و ئابوورییە ناوخۆییەکاندا دەگێڕن. بۆ وڵاتانی وەرگر ئەمە بە مانای دەرچوونی سەرمایە دێت، بەڵام لە هەمان کاتدا بەشدارە لە هاوسەنگیی ئابووریی جیهانی و دەتوانێت هەژاری کەم بکاتەوە و خۆشگوزەرانی لە وڵاتانی کەم پێشکەوتوودا زیاد بکات.
فشار لەسەر ژێرخانی و بازاڕی نیشتەجێبوون
ئەزموونی وڵاتانی وەک ئوسترالیا، کەنەدا، ئەمریکا و بەریتانیا دەریدەخات زیادبوونی ژمارەی کۆچبەران، سەرەڕای سوودی ئابووریی زۆر، فشارێکی بەرچاو لەسەر ژێرخان دروست دەکات و نرخی خانووبەرە بەرز دەکاتەوە. ئەم وڵاتانە ئاستی تۆمارکراوی کۆچی بەخۆیەوە بینیوە، کە لە ئەنجامدا خواست لەسەر کاڵا و خزمەتگوزارییەکان زیادی کردووە و هەروەها کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر بازاڕی خانووبەرە هەبووە.
یەکێک لە کاریگەرییە بەرجەستەترینەکانی کۆچبەری زۆر، فشار لەسەر بازاڕی خانووبەرەیە. لە ئوسترالیا، توێژینەوەکان دەریانخستووە کە زیادبوونی کۆچی ساڵانەی ١٠٠ هەزار کەس دەبێتە هۆی زیادبوونی کرێی خانوو بە ڕێژەی نزیکەی لەسەدا یەک. ئەم ڕەوتە تایبەت نییە بە ئوسترالیا. شێوازی هاوشێوە لە کەنەدا، ئەمریکا و بەریتانیادا بەدی دەکرێت. بەرزبوونەوەی نرخی خانووبەرە و کرێ، دەرئەنجامی ڕاستەوخۆی زیادبوونی خواست لەسەر خانووبەرەیە کە کۆچبەران دەیھێنن. ئەمەش دەتوانێت کێشە بۆ هەردوو کۆچبەری نوێ و هاووڵاتیی ڕەسەن دروست بکات کە پێشتر لەم وڵاتانەدا دەژین.
جگە لە بازاڕی خانووبەرە، کۆچکردن کاریگەریی لەسەر ژێرخانی دیکەش هەیە. تۆڕەکانی گواستنەوە، لەوانەش ڕێگاوبان، گواستنەوەی گشتی و فڕۆکەخانەکان، لەگەڵ زیادبوونی ژمارەی دانیشتووان ڕووبەڕووی فشاری زیاتر دەبنەوە. ئەمەش دەبێتە هۆی قەرەباڵغی و درێژبوونەوەی ماوەی گەشتکردن. ئەمەش کاریگەریی لەسەر کوالیتیی ژیانی هەموو دانیشتووان دەبێت. جگە لەوەش زیادبوونی ژمارەی دانیشتووان، داواکاریی زیاتر دەخاتە سەر سیستەمی چاودێریی تەندروستی و قوتابخانەکان و خزمەتگوزارییە گشتییەکانی دیکە. لەو وڵاتانەی سیستەمی چاودێریی تەندروستیی گشتییان هەیە، ئەمە دەتوانێت ببێتە هۆی درێژبوونەوەی ماوەی چاوەڕوانی و بارگرانییەکی زۆر لەسەر نەخۆشخانەکان، لە کاتێکدا ڕەنگە قوتابخانەکان کێشەیان بۆ جێگیرکردنی زیادبوونی ژمارەی خوێندکاران هەبێت.
چارەسەرکردنی ئەم ئاڵنگارییانه پێویستی بە پلانی حکوومەتەکان و داڕێژەرانی سیاسەت هەیە کە بە شێوەیەکی چالاکانە پلان دابنێن و وەبەرهێنان لە ژێرخانی ئابووریدا بکەن. ئەمەش بریتییە لە دروستکردنی خانووی نوێ و فراوانکردنی تۆڕەکانی گواستنەوە و بەهێزکردنی خزمەتگوزارییە گشتییەکان. بۆ نموونە لە کەنەدا حکوومەت وەبەرهێنانی کردووە بۆ دروستکردنی خانووی زیاتر و باشترکردنی گواستنەوەی گشتی بۆ دابینکردنی خواستی زیادبوونی کۆچبەران. بە هەمان شێوە ئوسترالیا و بەریتانیا هەنگاوی هاوشێوەیان ناوە بۆ باشترکردنی ژێرخانی خۆیان و دڵنیابوون لەوەی کۆمەڵگاکانیان دەتوانن ڕووبەڕووی زیادبوونی ژمارەی دانیشتووان ببنەوە.
سەرەڕای ئەم ڕێوشوێنانە، چەندین ئاڵنگاری هێشتا ماونەتەوە. زۆرجار دروستکردنی خانووبەرە لەگەڵ زیادبوونی ژمارەی دانیشتوواندا ناگونجێت، ئەمەش نرخەکان زیاتر بەرز دەکاتەوە. جگە لەوەش، زیادەڕەوی لە ڕێکخستن و ئاستەنگی بیرۆکراتی دەتوانێت پەرەپێدانی ژێرخانی نوێ ئاڵۆز و دوابخات. بۆ زۆرترین سوودی ئابووریی کۆچبەری و کەمکردنەوەی کاریگەرییە نەرێنییەکانی، زۆر گرنگە لە نێوان پێشوازیکردن لە کۆچبەران و دڵنیابوون لە ژێرخانی گونجاو بۆ پشتگیریکردنی دانیشتووانێکی گەشەسەندوو، هاوسەنگییەک هەبێت.
ئەزموونەکانی ئوسترالیا، کەنەدا، ئەمریکا و بەریتانیا نیشان دەدەن کە کۆچکردن سەرەڕای سوودە زۆرەکانی، فشارێکی بەرچاو لەسەر ژێرخان و بازاڕی خانووبەرە دروست دەکات. بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەم ئاڵنگارییانه، حکوومەتەکان دەبێت وەبەرهێنان لە گەشەپێدانی بەردەوامی ژێرخانی ئابووریدا بکەن و پلانیان بۆ دابنێن. بەم کارە دەتوانن کۆمەڵگایەک دروست بکەن کە نەک تەنها لە ڕووی ئابوورییەوە بەهێز بێ، بەڵکوو لە ڕووی کۆمەڵایەتییشەوە بۆ هەموو دانیشتووان بەردەوام و گشتگیر بێ.
گەشەی ئابووری و بەرهەمی ناوخۆییی سەرتاسەری
کۆچبەری بەشدارییەکی زۆر لە گەشەی ئابووری وڵاتانی وەرگردا دەکات، بەڵام کاریگەرییەکانی لەسەر بەرهەمی ناوخۆییی سەرتاسەری دەتوانێت ئاڵۆزتر بێت. وڵاتانی وەک ئوسترالیا، کەنەدا و بەریتانیا لە ئەنجامی بەرزیی ژمارەی کۆچبەران، کۆی گشتیی بەرهەمی ناوخۆیییان بەرزبوونەوەی بەرچاویان بەخۆوە بینیوە. ئەمەش لەبەر ئەوەیە کە کۆچبەران بەشداری لە هێزی کاردا دەکەن، کاڵا و خزمەتگوزارییەکان بەکاردەهێنن و زۆرجاریش ئەو کارانە وەردەگرن کە پڕکردنەوەیان قورسە. لە هەمان کاتدا ئەم وڵاتانە بۆ چەند چارەکێک تووشی وەستان یان تەنانەت دابەزینی بەرهەمی ناوخۆییی سەرتاسەری بوون. ئەم پارادۆکسە دەتوانرێت بە گۆڕانکاری لە شێوازی کۆچبەری و جۆری هاتنی کۆچبەران ڕوون بکرێتەوە.
لە دەیەکانی ڕابردوودا ڕەوتی کۆچبەران گۆڕانکاریی بەسەردا هاتووە. خەڵکێکی زۆرتر لە ناوچە هەژارەکانەوە کۆچ دەکەن و زۆرجاریش ئاستی خوێندنیان کەمترە. ئەمەش کاریگەریی ڕاستەوخۆی لەسەر بەرهەمی ناوخۆییی سەرتاسەری هەیە چونکە کۆچبەرانی ئەم ناوچانە بە مووچەی کەم کار دەکەن. کاتێک ژمارەی دانیشتووان خێراتر لە فراوانبوونی ئابووری گەشە دەکات، بەو مانایەیە کە بەرهەمی ناوخۆییی سەرتاسەری – کە تێکڕای بەرهەمی ئابووری بۆ هەر کەسێک دەپێوێت – دەتوانێت دابەزێت یان وەستابێت.
لە ئوسترالیا و کەنەدا کە لە دوای پەتاکە کۆچبەران بە شێوەیەکی بەرچاو زیادیان کردووە، بەرهەمی سەرتاسەری کەمی کردووە. لە ئوسترالیا، بەرهەمی ناوخۆییی سەرتاسەری بۆ چەند چارەکێک دابەزیوە یان گەشەی نەکردووە، لە کەنەداش بەرهەمی سەرتاسەری بە ڕێژەی لەسەدا ٢ لە ساڵی ٢٠٢٣ دابەزی. ئەم ڕەوتانە ئاماژە بەوە دەکەن کە لە کاتێکدا کۆچبەری کۆی بەرهەمی ئابووری زیاد دەکات، ئەم بەرهەمە بەسەر دانیشتووانێکی زیاتردا بڵاوبووەتەوە، ئەمەش دەبێتە هۆی دابەزینی تێکڕای بەرهەمی هەر کەسێک.
هەروەها گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە جۆری ئەو کارەی کۆچبەران ئەنجامی دەدەن کاریگەریی لەسەر پێکهاتەی ئابووری هەیە. لە وڵاتانی داهات بەرزدا کۆچبەران زۆرجار لە کەرتە کەم لێهاتووەکان وەک پیشەسازیی بیناسازی و کشتوکاڵ و چاودێریی تەندروستیدا کار دەدۆزنەوە. لە کاتێکدا ئەمە پێویستە بۆ پڕکردنەوەی کەلێنەکانی کار و پشتگیریکردنی هەندێک پیشەسازی، بەڵام کاریگەریی لەسەر بەرهەمهێنانی تێکڕا و کرێی ئابوورییش هەیە. کۆچبەرانی کەم لێهاتوو، بەرهەمهێنان و داهاتیان کەمترە، ئەمەش تێکڕای داهاتی هەموو دانیشتووانەکە دادەبەزێنێت.
لە هەمان کاتدا ئەم جۆرە کۆچکردنە کاریگەریی ئەرێنیش لەگەڵ خۆیدا دەهێنێت. بە پڕکردنەوەی کەمیی هێزی کار، کۆچبەران دەتوانن یارمەتیدەر بن بۆ ئەوەی تێچوونەکان و هەڵاوسان لە دابەزین بمێننەوە. هەروەها بوونی ئەوان وا لە کرێکارە ڕەسەنەکان دەکات کە کارێکی لێهاتووتر و مووچەی باشتر وەربگرن. لە درێژخایەندا کۆچکردن دەتوانێت ببێتە هۆی بازاڕێکی کاری هەمەچەشنتر و نەرم و نیانتر، ئەمەش سوودی بۆ ئابووری بە گشتی هەیە.
بۆ زۆرترین کاریگەرییە ئەرێنییەکانی کۆچبەری و کەمکردنەوەی کاریگەرییە نەرێنییەکانی سەر بەرهەمی ناوخۆییی سەرتاسەری، حکوومەتەکان پێویستیان بە وەبەرهێنان لە پەروەردە و یەکخستنی کۆچبەران هەیە. ئەمەش بریتییە لە پێشکەشکردنی ڕاهێنانی زمان، داننان بە بڕوانامە بیانییەکان و ڕەخساندنی دەرفەت بۆ کۆچبەران بۆ پێشکەوتن بۆ ئەو کارانەی لێهاتوویی باڵایان دەوێ. بەم کارە کۆچبەران دەتوانن بەشداریی زیاتر لە ئابووریدا بکەن و لە درێژخایەندا لە بەرزکردنەوەی بەرهەمی ناوخۆییی سەرتاسەری یارمەتیدەر بن.
داینامیکی بازاڕی کار
کۆچبەری ڕۆڵێکی یەکلاکەرەوەی لە داڕشتنی داینامیکی بازاڕی کار و کاریگەری لەسەر هەردوو ئاستی مووچە و پێکهاتەی هێزی کار هەیە. زۆر جار کۆچبەران مەیلیان هەیە کار بە مووچەی کەمتر وەربگرن، ئەمەش دەتوانێت کاریگەری لەسەر کرێی کرێکارانی لەدایکبووی وڵاتانی ڕەسەن هەبێت کە کارامەیی هاوشێوەیان هەیە. ئەمەش داینامیکییەک دروست دەکات کە کۆچبەرانی کەم لێهاتوو، کرێ و ئاستی داهاتی ئەو کرێکارە ڕەسەنانەی کارامەییی هاوشێوەیان هەیە دادەبەزێنن. لە هەمان کاتدا کۆچبەری بەشدارە لە دروستکردنی هێزێکی کاری هەمەچەشنتر و تایبەتمەندیی بەرزتر چالاک دەکات.
لەگەڵ وەرگرتنی کارێکی کەم مووچەی کۆچبەران، کرێکارانی ڕەسەنی وڵاتانی دایک ئازاد دەکرێن بۆ ئەوەی بەدوای پۆستی لێهاتووتر و مووچەی باشتردا بگەڕێن. ئەم دابەشکردنەوەی کارە دەتوانێت ببێتە هۆی زیادبوونی بەرهەمهێنانی گشتی لە ئابووریدا.. بە پڕکردنەوەی ئەم پۆستانە، کۆچبەران یارمەتیی بەردەوامبوون و تەنانەت فراوانکردنی ئەم کەرتانە دەدەن، کە لە بەرانبەردا دەتوانێت هەلی کار و گەشەی ئابووریی زیاتر دروست بکات.
سەرەڕای ئەم سوودانە، نیگەرانیی ئەوەش هەیە کە هێزی کاری هەرزان ڕەنگە کۆمپانیاکان لە وەبەرهێنان لە باشترکردنی بەرهەمهێنان بێهیوا بکات. توێژینەوەکان دەریان خستووە کە ئەو بازرگانییانەی لەو ئابوورییانەی کۆچبەری زۆریان هەیە، زیاتر هێزی کار و کەمتر ئامێر بەکاردەهێنن. بۆ نموونە لە ساڵانی هەشتاکان و نەوەدەکاندا توێژینەوەکان دەریان خستووە کە کۆچبەری زۆر بۆ ئەمریکا بووەتە هۆی ئەوەی کارگەکان کەمتر ئامێر بەکاربهێنن و کاری دەستی زیاتر بەکاربهێنن. ئەم دیاردەیە لە وڵاتانی دیکەی وەک ئوسترالیا و کەنەداشدا بەدی کراوە، کە ڕێژەی سەرمایە بەرانبەر بە کار لە کەمبوونەوەدایە.
هێزێکی کاری هەمەچەشن، کە بەهۆی کۆچبەرییەوە دەکرێت، دەتوانێت ببێتە هۆی زیادبوونی پسپۆڕی و کارایی. بە دابینکردنی کۆمەڵێک کرێکار بۆ کارە کەم لێهاتووییەکان، ڕێگە بە کرێکارانی ناوماڵ و بازرگانییەکان دەدرێت کە سەرنجیان لەسەر ئەرکە تایبەتمەندتر و کارامەییە بەرزترەکان بێت. ئەمەش لە بەرانبەردا دەتوانێت ببێتە هۆی داهێنان و گەشەپێدانی تەکنەلۆژی لە پیشەسازییە جیاوازەکاندا.
بۆ زۆرترین سوودی کۆچبەری و کەمترین کاریگەرییە نەرێنییەکانی، گرنگە حکوومەتەکان ستراتیژییەکان بۆ تێکەڵکردنی کۆچبەران لە بازاڕی کاردا جێبەجێ بکەن. ئەمەش ڕەنگە بەرنامەی ڕاهێنان لەخۆبگرێت بۆ بەرزکردنەوەی بڕوانامەی کۆچبەران و باشترکردنی توانای زمانیان، هەروەها بۆ داننان و چەسپاندنی بڕوانامە بیانییەکان. بە وەبەرهێنان لە پەروەردە و یەکخستنی کۆچبەران، بەشداریی ئابوورییان دەتوانێت زیاد بکات، کە ئەمەش لە بەرانبەردا دەتوانێت ئاستی تێکڕای مووچە و بەرهەمهێنان لە وڵاتەکەدا بەرز بکاتەوە.
لە کاتێکدا کە کۆچبەری ڕەنگە کاریگەریی دابەزینی هەبێت لەسەر کرێی هەندێک لە کرێکارە ڕەسەنەکان کە کارامەیی هاوشێوەیان هەیە، بەڵام بەشدارە لە بازاڕێکی کاری دینامیکیتر و هەمەچەشنتر. بە پڕکردنەوەی پێداویستییەکانی کار لە کەرتە کەم لێهاتووییەکان و چالاککردنی پسپۆڕیی بەرزتر، کۆچبەری دەتوانێت ببێتە هۆی زیادبوونی گەشەی ئابووری و کارایی. حکوومەتەکان ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕن لە دڵنیابوون لەوەی کە ئەم داینامیکییانە بە شێوەیەک هاوسەنگ بن کە هەم گەشەسەندنی ئابووری و هەم گشتگیریی کۆمەڵایەتی بەرەوپێش ببەن.
خزمەتگوزاریی گشتی و سیستەمی بیمەی کۆمەڵایەتی
میڵتۆن فریدمان ئاماژەی بەوە کردووە کە “ناتوانیت لە یەک کاتدا کۆچی ئازادت هەبێ و دەوڵەتی ئاسایش و خۆشگوزەرانیی ژیانیت هەبێت”. ئەم لێدوانە ڕەنگدانەوەی ئەو ئاڵنگارییانهیە کاتێک کۆچبەران خزمەتگوزارییە گشتییەکان و سیستەمی بیمەی کۆمەڵایەتی تووشی کێشە دەکەن. کۆچبەرانی خوێندەواری بەرز، بەشدارییەکی بەرچاو لە خەزێنەدا دەکەن، لە کاتێکدا کرێکارانی کەم خوێندەوار دەتوانن بارگرانییەکی دارایی بن، بە تایبەت لەگەڵ تەمەنیان و دەست دەکەن بە داوای خانەنشینیی دەوڵەت.
فریدمان تیشک دەخاتە سەر ئەو کردەوە هاوسەنگییەی کە حکوومەتەکان دەبێت لە کاتی داڕشتنی سیاسەتی کۆچبەریدا پێیدا بڕۆن. کۆچبەرانی خوێندەواری بەرز مەیلیان هەیە بە خێرایی خۆیان بخەنە ناو بازاڕی کارەوە، کارێکی مووچەی باش بەدەست دەهێنن و بەم شێوەیە زیاتر لەوەی کە لە شێوەی خزمەتگوزارییە گشتییەکاندا کۆی دەکەنەوە باج دەدەن. زۆرجار بەشداریکردنیان لە گەنجینەی نیشتمانیدا زۆرە، ئەمەش یارمەتیدەرە بۆ دابینکردنی بودجەی دەوڵەتی ئاسوودەژیانی و خزمەتگوزارییەکانی.
لە لایەکی ترەوە کۆچبەرانی کەم لێهاتوو دەتوانن ئاڵنگاریی ئابووری دروست بکەن. ئەوان زیاتر لە کارگەلێکی کەم مووچەدا کاردەکەن، ئەمەش واتە بەشداریکردنی باجیان کەمترە لە کاتێکدا ڕەنگە پێویستییان بە خزمەتگوزارییە گشتییەکان زیاتر بێت. بۆ نموونە لەوانەیە پێویستیان بە خانووبەرە و چاودێریی تەندروستی و پەروەردەی پاڵپشتیکراو بۆ منداڵەکانیان هەبێت. جگە لەوەش لەگەڵ زیادبوونی تەمەن و نەمانی توانای کارکردنیان، پێویستیان بە مووچەی خانەنشینی و هاوکارییەکانی دیکەی حکوومەت دەبێت، ئەمەش دەتوانێت بارگرانی لەسەر سیستەمی ئاسایشی کۆمەڵایەتی زیاد بکات.
لایەنێکی گرنگ کە دەبێت لەبەرچاو بگیرێت ئەوەیە کە زۆرێک لە کۆچبەران وەک گەورەساڵ دێنە وڵاتانی وەرگر، ئەمەش بەو مانایەیە کە بەشدارییان لە تێچووی خوێندن و پەروەردەکردنی دەوڵەتدا نەکردووە. ئەمەش لە سەرەتادا دەتوانرێت وەک سوودێک سەیر بکرێت، چونکە ئەم کەسانە ڕاستەوخۆ دەچنە ناو هێزی کارەوە و دەست دەکەن بە پێدانی باج. بەڵام کاتێک دەگەنە تەمەنی خانەنشینی، وابەستەی خزمەتگوزارییە کۆمەڵایەتییەکان دەبن بەبێ ئەوەی لە تەمەنی پێشوویاندا بەشدارییەکی ڕێژەیییان کردبێت.
بۆ چارەسەرکردنی ئەم ئاڵنگاریانه، حکوومەتەکان پێویستە سیاسەتی کۆچبەری و یەکگرتن دابڕێژن کە زۆرترین سوود و کەمترین تێچوون بەدەست بهێنێت. ئەمەش ڕەنگە وەبەرهێنان لە پەروەردە و پەرەپێدانی کارامەیی بۆ کۆچبەرانی کەم لێهاتوو لەخۆبگرێت، بۆ ئەوەی بتوانن ئاستی داهاتیان بەرزبکەنەوە و بەم شێوەیە بەشداریی باجەکانیان بەرزبکەنەوە. هەروەها ڕاهێنانی زمان و داننان بە بڕوانامە بیانییەکان دەتوانێت ئاسانکاری بۆ تێکەڵبوونیان لەگەڵ بازاڕی کاردا بکات و پشتبەستنیان بە خزمەتگوزارییە کۆمەڵایەتییەکان کەم بکاتەوە.
جگە لەوەش، حکوومەتەکان ڕەنگە بیر لە داڕشتنی سیستەمی بیمەی کۆمەڵایەتی بکەنەوە بە شێوەیەک کە بارودۆخی تایبەتی کۆچبەران لەبەرچاو بگرێت. ئەمەش دەتوانێت ئەو یاسایانە لەخۆبگرێت کە هاندەری دامەزراندن و خانەنشینیی درێژخایەنن لە وڵاتی خۆیان.
لە کاتێکدا کۆچبەری دەتوانێت ببێتە ئاڵنگارییەک بۆ خزمەتگوزارییە گشتییەکان و سیستەمی ئاسایشی کۆمەڵایەتی، بەڵام دەرفەتەکانی گەشەی ئابووری و هەمەچەشنکردنی هێزی کاریش دەڕەخسێنێت. بە داڕشتنی ستراتیژییەتی سیاسەتی ژیرانە و وەبەرهێنان لە یەکخستنی کۆچبەران، وڵاتان دەتوانن سوودمەند بن لە کاریگەرییە ئەرێنییەکانی کۆچبەری لەکاتێکدا مامەڵە لەگەڵ ئاستەنگەکانیدا دەکەن.
ئاڵنگارییەکان و دەرفەتەکانی داهاتوو
بۆ ئەوەی زۆرترین کاریگەریی ئەرێنیی کۆچبەری هەبێت، حکوومەتەکان دەبێت وەبەرهێنان لە ژێرخان و خزمەتگوزارییە گشتییەکاندا بکەن بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ زیادبوونی ژمارەی دانیشتووان. ئەگەر ئەم وەبەرهێنانانە نەکرێن، دەرئەنجامە نەرێنییەکانی کۆچبەری دەتوانێت ببێتە هۆی کاردانەوەی سیاسی و نائارامیی کۆمەڵایەتی. لەو وڵاتانەی ڕێکخستنی زیادەڕۆییی بەهێزیان هەیە، کەمیی خانووبەرە دەتوانێت بە تایبەتی ببێت بە کێشە.
بۆ دابینکردنی ئەم پێداویستییانە بە شێوەیەکی کاریگەر، پێویستە حکوومەتەکان پێشوەختە پلان و وەبەرهێنان لە ژێرخانی ئابووریدا دابنێن. ئەمەش دروستکردنی خانووبەرەی نوێ و فراوانکردنی قوتابخانە و دامەزراوە تەندروستییەکان و باشترکردنی تۆڕی گواستنەوە دەگرێتەوە. بەبێ ئەم جۆرە وەبەرهێنانانە، کۆمەڵگا ڕووبەڕووی مەترسیی بارگرانیی زۆر لەسەر سیستەمی کۆمەڵایەتی دەبێتەوە کە ناتوانێت پێداویستییەکانی دانیشتووان دابین بکات، ئەمەش دەبێتە هۆی زیادبوونی بێزاریی کۆمەڵایەتی و گرژییە سیاسییەکان.
سەرەڕای ئەم ئاڵنگارییانه، کۆچبەری دەرفەتی بەرچاویش دەڕەخسێنێت. کۆچبەران دەتوانن لە ڕێگەی پڕکردنەوەی کەمیی هێزی کار و دەستپێکردنی بازرگانیی نوێ و دەوڵەمەندکردنی ژیانی کولتووری، بەشداری لە گەشەسەندنی ئابووریدا بکەن. بۆ ئەوەی حکوومەتەکان بە تەواوی سوود لەم دەرفەتانە وەربگرن، پێویستە هەلومەرجی لەبار بۆ کۆچبەران دروست بکەن. ئەمەش بریتییە لە ڕاهێنانی زمان، داننان بە بڕوانامە بیانییەکان و پشتگیریکردن لە کارگێڕی. یەکگرتنی سەرکەوتوو دەتوانێت ببێتە هۆی ئابوورییەکی دینامیکیتر و داهێنەرانەتر، کە هەم کۆچبەران و هەم هاووڵاتیانی ڕەسەن دەتوانن سوود لە دەرفەتی نوێ وەربگرن.
نموونەیەک لەوەی کە وەبەرهێنانەکان دەتوانن ئاڵنگارییەکان بکەنە دەرفەت، دوای قەیرانی پەنابەران لە ئەڵمانیایە کە ساڵی ٢٠١٥ وڵاتی ئەڵمان بە پێشکەشکردنی زمان و ڕاهێنانی پیشەیی، سەرکەوتوو بووە لە تێکەڵکردنی زۆرێک لە کۆچبەران لە بازاڕی کاردا، ئەمەش کاریگەریی لەسەر گەشەی ئابووری و سەقامگیریی کۆمەڵایەتیدا هەبووە.
بۆ دوورکەوتنەوە لە دەرئەنجامە نەرێنییەکانی کۆچبەری، وەک زیادبوونی فشار لەسەر خزمەتگوزارییە گشتییەکان و سیستەمی بیمەی کۆمەڵایەتی، حکوومەتەکان دەبێ ڕێبازێکی گشتگیر و چالاکانە بگرنەبەر. ئەمەش بە واتای گرنگیدان نەک تەنها لەسەر ڕێوشوێنی کورتخایەن بەڵکوو لەسەر وەبەرهێنان و چاکسازیی درێژخایەن. پلاندانان و وەبەرهێنانی کاریگەر دەتوانێت دڵنیابێت لەوەی کاریگەرییە ئەرێنییەکانی کۆچکردن زۆرترین دەبن لە هەمان کاتدا کەمترین دەرئەنجامە نەرێنییە ئەگەرییەکان دێنە ئاراوە.
ڕەهەندی ئابووریی کۆچبەری بە تایبەتی گرنگە کە لەبەرچاو بگیرێت. کۆچبەران دەتوانن سەرچاوەی گەشەی ئابووری بن بە ڕەخساندنی هەلی کار و زیادکردنی بەرهەمهێنان و بەشداریکردن لە داهاتی باج. لە لایەکی دیکەوە، ئەو کۆچبەرانەی کارامەیی و خوێندنی پێویستیان نییە، لەوانەیە پێویستیان بە پشتیوانیی سەرچاوە گشتییەکان و سیستەمی ئاسایشی کۆمەڵایەتی هەبێت. ئەم هاوسەنگییە لە نێوان تێچوون و سوودەکاندا زۆر گرنگە لە هەڵسەنگاندنی کاریگەرییەکانی کۆچبەری لەسەر ئابوورییەک.
جگە لە لایەنی ئابووری، ڕەچاوکردنی کۆمەڵایەتی و کولتووریش هەیە. کۆچبەران لەوانەیە لە وڵاتی نوێی خۆیاندا ڕووبەڕووی ئاستەنگ و ئاڵنگاری ببنەوە، لەوانە هەڵاواردن، بەربەستی زمان و سەختیی تێکەڵبوون بە کۆمەڵگا. بۆ ئەوەی زۆرترین سوودی کۆچبەری و کەمترین زیانەکانی بێت، گرنگە حکوومەتەکان سیاسەت و بەرنامە جێبەجێ بکەن کە پشتگیری لە یەکگرتن و گشتگیری و هەمەچەشنی بکەن.
ئەنجام
کۆچکردن پرسێکی ئاڵۆز و فرەلایەنەیە کە هەم سوودی بەرچاو و هەم ئاڵنگاری بەدوای خۆیدا دەهێنێ. بۆ بەدیهێنانی ئەمە، پێویستە حکوومەتەکان بە وردی پلان دابنێن و وەبەرهێنان بکەن.
سوودەکانی کۆچبەری زۆرن. لە ڕووی ئابوورییەوە کۆچبەران بەشداری لە هێزی کاردا دەکەن، ئەمەش دەتوانێت کەمیی کار لە هەندێک کەرتدا کەم بکاتەوە و پاڵپشتیی گەشەی ئابووری بکات. هەروەها کۆچبەران دەست بە کاروباری نوێ دەکەن، کە دەتوانێت هەلی کار دروست بکات و داهێنان بەرەوپێش ببات. جگە لەوەش کۆچکردن کۆمەڵگا لە ڕووی کولتوورییەوە دەوڵەمەند دەکات، بە ناساندنی ڕوانگە و نەریت و بیرۆکەی نوێ. ئەم هۆکارانە پێکەوە دەتوانن کۆمەڵگایەک دینامیکتر و خۆڕاگرتر بکەن.
لە هەمان کاتدا وڵاتان ڕووبەڕووی چەندین ئاڵنگاری دەبنەوە کە لەگەڵ کۆچبەریدا دێن. یەکێک لە دیارترینیان فشارە لەسەر ژێرخان و خزمەتگوزارییە گشتییەکان. زیادبوونی ژمارەی دانیشتووان پێویستی بە وەبەرهێنان هەیە لە بواری نیشتەجێبوون، چاودێریی تەندروستی، پەروەردە و گواستنەوە. ئەگەر ئەم وەبەرهێنانانە لە کاتی خۆیدا نەکرێن، کۆمەڵگا مەترسیی ئەوە دەکات کە بەدەست سیستەمی بارگرانی زۆرەوە بناڵێنێت، ئەمەش دەبێتە هۆی بێزاریی کۆمەڵایەتی و گرژیی سیاسی.
کێشەیەکی دیکە بریتییە لە تێکەڵکردنی کۆچبەران لە بازاڕی کاردا. کۆچبەرانی کەم لێهاتوو مەیلیان هەیە کار بە مووچەی کەمتر وەربگرن، ئەمەش دەتوانێت کاریگەریی لەسەر کرێی کرێکارە ڕەسەنەکان هەبێت کە کارامەییی هاوشێوەیان هەیە. ئەمەش دەتوانێت کێبڕکێیەکی هەستپێکراو بۆ هەلی کار و سەرچاوەکان دروست بکات، کە دەتوانێت ببێتە هۆی نائارامیی کۆمەڵایەتی و بێگانەپەرستی.
تێبینییەکەی میڵتۆن فریدمان کە دەڵێت “ناتوانیت لە یەک کاتدا کۆچبەری ئازاد و دەوڵەتی خۆشگوزەرانی ئاسوودەژیانیت هەبێت”، ڕەنگدانەوەی ئەو ئاڵنگارییە ئابوورییانەیە کە کۆچبەری دەتوانێت بیانهێنێتە ئاراوە. کۆچبەرانی خوێندەواری بەرز بەشدارییەکی بەرچاو لە خەزێنەدا دەکەن، لە کاتێکدا کرێکارانی کەم خوێندەوار دەتوانن بارگرانییەکی دارایی بن، بە تایبەت لەگەڵ تەمەنیان و دەست دەکەن بە داوای خانەنشینیی دەوڵەت. ئەمەش پێویستی بە پلان و سیاسەتی ورد هەیە کە هاوسەنگی لە نێوان پێویستی کار لەگەڵ بەردەوامیی سیستەمی ئاسایشی کۆمەڵایەتیدا هەبێت.
هەروەها بەڕێوەبردنی سەرکەوتووانەی کۆچبەری پێویستی بە هاوکاری لە چەندین ئاستی ناوخۆیی، نیشتمانی و نێودەوڵەتیدا هەیە. دەسەڵاتە ناوخۆیییەکان ڕۆڵێکی چارەنووسساز دەگێڕن لە پێشکەشکردنی خزمەتگوزاری و پشتیوانی بۆ تازەهاتووان، لەکاتێکدا حکوومەتە نیشتمانییەکان دەبێت سیاسەت و یاسایەک دابڕێژن کە ئاسانکاری بۆ یەکگرتن و پاراستنی سیستەمی کۆمەڵایەتی بکات. هاوکاریی نێودەوڵەتی دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە بەڕێوەبردنی ڕەوتی کۆچکردن و هاوبەشکردنی ئەزموون و باشترین پراکتیزەکان.
لە کۆتاییدا، کۆچکردن داینامیکییەکی ئاڵۆزە بەڵام بە ئەگەرێکی زۆرەوە بۆ کۆمەڵگاکان زۆر سوودبەخشە. بە تێگەیشتن لەو ئاڵنگارییانه کە لەگەڵ کۆچبەریدا دێن، وڵاتان دەتوانن زەمینە بۆ گەشەی ئابووری و کۆمەڵایەتیی بەردەوام دروست بکەن. ئەمەش پێویستی بە پلاندانانی ورد و وەبەرهێنان لە ژێرخان و خزمەتگوزارییە گشتییەکان و سیاسەتی گشتگیر هەیە کە ئاسانکاری بۆ یەکگرتن و بەشداریکردن لە بازاڕی کاردا بکات. بە ڕێوشوێنی دروست، کۆچبەری دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە بنیاتنانی کۆمەڵگەی بەهێزتر و دینامیکیتر و هەمەچەشنتر کە هەم کۆچبەران و هەم هاووڵاتیانی ڕەسەنی ئەم وڵاتانە، دەتوانن تێیدا گەشە بکەن.
سەرچاوەکان
وەزارەتی کاروباری ئابووری و کۆمەڵایەتی نەتەوە یەکگرتووەکان (UN DESA). (٢٠١٩). ڕاپۆرتی کۆچی نێودەوڵەتی ٢٠١٩ نەتەوە یەکگرتووەکان.
کۆمیساریای باڵای پەنابەرانی نەتەوە یەکگرتووەکان (UNHCR). (٢٠٢٠). ڕەوتە جیهانییەکان: ئاوارەبوونی زۆرەملێ لە ساڵی ٢٠١٩. بڵاوکراوەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان.
هاتن، تی.ج.، و ویلیامسۆن، ج.جی. (٢٠٠٥). کۆچی جیهانی و ئابووری جیهانی.
بانکی جیهانی. (٢٠١٩). کۆچ. گروپی بانکی جیهانی.
