حەسەن قارەمانی

نووسەر و چالاکی سیاسی

پێشەکی

لە تیۆریی ئابووریدا بنەما و یاسای چارەسەریی هەڵاوسان ڕێک دەخرێت. یەکێک لەو بنەما بنەڕەتییانە ئەوەیە کە ئابوورییەکی سەقامگیر، باش و کارا دەبێت هەوڵی هەڵاوسانی کەم و پێشبینی‌کراو بدات. کەمیی هەڵاوسان ژینگەیەک دروست دەکات کە بۆ گەشەسەندنی ئابووری و وەبەرهێنان لەبار دەبێ و، لە هەمان کاتدا پێشبینیی زیاتر بۆ بەکاربەران و بازرگانان دابین دەکات. تێگەیشتن و شیکردنەوەی دۆخی دەوروبەری هەڵاوسان لە حکوومەتی کۆماری ئیسلامیی ئێراندا پێویستی بە نوقم‌بوونێکی قووڵ لە هەردوو ئابووریی نیشتمانی و نێودەوڵەتیدا هەیە. بیرکردنەوە لە گەشەسەندنی ئابووری و هەڵاوسان پێویستی بە پشکنینی بنەما سەرەکییەکانی بەڕێوەبردن بۆ یاسا ئابوورییەکان هەیە. سەرەڕای ئەم پرەنسیپ و یاسا ئابوورییانە، حکوومەتی کۆماری ئیسلامی ٤٥ ساڵە لەگەڵ هەڵاوسانی دوو ڕەقەمی بەرەوڕوو بووەتەوە. ئەم پچڕانە گوماناوییە لەگەڵ یاسا ئابوورییەکان وای کردووە زۆر کەس ستراتیژی و شێوازەکانی حکوومەت بۆ بەرەنگاربوونەوەی هەڵاوسان بخەنە ژێر پرسیارەوە. حکوومەتی کۆماری ئیسلامی لە ڕێگەی هەڵاوسانی دوو ڕەقەمیی درێژخایەنی خۆیەوە یاسا و بنەما ئابوورییەکانی پێشێل کردووە، پرسیار لەبارەی کاریگەریی ستراتیژییەکانی بەڕێوەبردنی هەڵاوسانەوە دەورووژێنێت. شکاندنی ئەم بنەما ئابوورییانە دەتوانێت بۆ سەقامگیریی ئابووری و بەردەوامیی درێژخایەن لێکەوتەی هەبێت. کاتێک ڕێژەی سوودی بانکی لە ئاستێکی زۆر بەرزدا دادەنرێت، وەک ڕێژەی سوودی 35%، دۆخێک دروست دەبێت کە بەرهەمهێنەران ڕووبەڕووی ئاستەنگی بەرچاو دەبنەوە. ڕێژەی سوودی وەها بەرز بەو مانایەیە کە تێچووی قەرزکردنی پارە بۆ بەرهەمهێنەران بە شێوەیەکی بەرچاو زیاد دەکات. لە ڕووی بازرگانییەوە ئەمە بەو مانایەیە کە گرانتر دەبێت و کەمتر سەرنجڕاکێش دەبێت بۆ کۆمپانیاکان کە پارە لە بانکەکان بۆ دابینکردنی دارایی کار و وەبەرهێنانەکانیان قەرز بکەن. کاتێک کۆمپانیاکان ڕووبەڕووی ئەم بارگرانییە دارایی‌یە زۆرە دەبنەوە، لەوانەیە ئامادە نەبن تێچووی زیاتر بۆ پاراستنی بەرهەمهێنان و کارەکانی بازرگانیی خۆیان وەئەستۆ بگرن. ئەم جۆرە فشارە ئابوورییە دەتوانێت ببێتە هۆی ئەوەی بەرهەمهێنەران بەدوای ڕێگەی بەدیلدا بگەڕێن بۆ پاراستنی قازانجەکانیان و مانەوەیان لە بازاڕدا. بە کردەوە ئەمە دەتوانێت بەو مانایە بێت کە نرخی بەرهەم و خزمەتگوزارییەکانیان بەرز بکەنەوە بۆ قەرەبووکردنەوەی تێچووی داراییی زیاتر کە لە بەرانبەردا دەبێتە هۆکارێکی ڕاستەوخۆی هەڵاوسان.

هەڵاوسان یەکێک لە کێشە هەرە بەرچاوەکان

 

بۆ تێگەیشتن لەم دۆخە ئاڵۆزە، پێویستە بەو فاکتەرانەدا بچینەوە کە هۆکارن بۆ هەڵاوسان لە ئێران و چۆنیەتیی مامەڵەکردنی حکوومەت لەگەڵ ئەم ئاڵنگارییانە. زۆرجار هەڵاوسان لە ئەنجامی چەند گۆڕاوێکی کارلێککەرەوەیە، لەوانە سیاسەتی دراو، کاریگەرییە نێودەوڵەتییەکان، توانای بەرهەمهێنان و بڕیارە سیاسییەکان، گەمارۆکان، ناسەقامگیریی سیاسی و نەبوونی چاکسازیی ئابووری، هۆکارگەلێکن کە زۆرجار لەگەڵ کێشەی هەڵاوساندا ئاماژەیان پێ دەکرێت.

بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ کێشەی هەڵاوسان لە ئێراندا، پێویستە هەم لایەنی نیشتمانی و هەم لایەنی نێودەوڵەتی لەبەرچاو بگیرێت. هاوسەنگکردنی ڕێوشوێنە ئابوورییە جیاوازەکان و بەرەوپێشبردنی ڕوانگەیەکی گشتگیر دەتوانێت کلیلی دروستکردنی گۆڕانکاریی درێژخایەن و بەردەوام لە ئابووریدا بێت.

بۆ تێگەیشتن لەوەی بۆچی ئێران لەبەردەم بارودۆخێکی ئابووری، ئالێنگاری و هەڵاوسانی بەرزدایە، گرینگە بە مێژووی ئابووریدا بچینەوە و ئەو هۆکارە تایبەتانە دەستنیشان بکەین کە لە دۆخی ئێستادا بەشدارن.

لێرەدا بە کورتی ئەو هۆکارە تایبەتانە دەستنیشان دەکەین:

• هۆکارە کاریگەرە نێودەوڵەتییەکان

فاکتەرێکی بەرچاو کە کاریگەریی لەسەر ئابووریی ئێران هەیە، سزا نێودەوڵەتییەکانە کە لە لایەن وڵاتانی جۆراوجۆر و ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکانەوە سەپێنراون. ئەم گەمارۆیانە توانای ئێرانی بۆ هەناردەکردنی نەوت و کاڵاکانی دیکە سنووردار کردووە و، لە ئەنجامدا داهاتی ئێران بۆ ئەو وڵاتە کەم دەبێتەوە. کەمبوونەوەی بەردەستبوونی دراوی بیانی، لە بەرانبەردا فشارەکانی لەسەر دراوی ناوخۆیی زیاد کردووە، ئەمەش بووەتە هۆی زیادبوونی هەڵاوسان.

• ئابووریی وابەستە بە نەوت

ئێران بۆ داهاتی ئابووری زۆر پشت بە هەناردەی نەوت دەبەستێت. دابەزینی نرخی نەوت لە بازاڕی جیهانیدا کاریگەریی جددی لەسەر داهاتی وڵاتەکە و ناسەقامگیریی ئابووری دروست کردووە. بۆ کەمکردنەوەی مەترسییەکانی قەیرانە ئابوورییەکانی داهاتوو، ئێران دەبێ ئابووریی خۆی هەمەچەشن بکات و پشتبەستن بە هەناردەکردنی نەوت کەم بکاتەوە.

• ڕۆڵی بانکی ناوەندی و سیاسەتی دراوی

بەشێکی گرینگ لە بەرەنگاربوونەوەی هەڵاوسان لە ئێراندا، لێکۆڵینەوە لە ڕۆڵی بانکی ناوەندیی ئەو وڵاتەیە. بە شیکردنەوەی سیاسەتی دراو و ئەو ئامرازانەی بۆ ڕێکخستنی دابینکردنی پارە بەکار دەهێنرێن، دەتوانین تێڕوانینێک بەدەست بهێنین کە بانکی ناوەندی تا چەند بە شێوەیەکی کاریگەر هەڵاوسان بەڕێوە دەبات. سیاسەتێکی دراوی دروست و هاوسەنگ بۆ سەقامگیرکردنی ئابووری و کەمکردنەوەی فشاری هەڵاوسان زۆر پێویستە.

ئالێنگارییەکانی وڵاتانی تازەگەشەسەندوو(پێگەیشتووەکان)

وڵاتانی گەشەسەندوو لە کۆنترۆڵی هەڵاوساندا ڕووبەڕووی ئاستەنگی دەبنەوە. لە ڕووی مێژوویی‌یەوە، شێوازی وەک بەرزکردنەوەی ڕێژەی سوود سەلماندوویانە کە لەم وڵاتانەدا کاریگەرییەکی کەمتریان هەیە. شیکاری پێویستی بە لێکۆڵینەوە لە ئامراز و ستراتیژییەکانی دیکە هەیە کە ڕەنگە زیاتر لەگەڵ پێکهاتە ئابوورییە تایبەتەکانی وڵاتانی تازەپێگەیشتوودا بگونجێن. یەکێک لە ئاستەنگە دیارەکانی وڵاتانی تازەپێگەیشتوو، زۆرجار لاوازییانە بۆ کاریگەرییە دەرەکییەکان، لەوانەش هەڵاوسانی بازاڕەکانی جیهان و بارودۆخی داراییی نێودەوڵەتی. ئەم لاوازییە دەتوانێت چارەسەرە تەقلیدییەکان ئاڵۆز بکات کە بەئاسانی لە ئابوورییە پێشکەوتووترەکاندا جێبەجێ دەکرێن. بەرزبوونەوەی ڕێژەی سوود، کە دەتوانێت کاریگەر بێت لە سنووردارکردنی هەڵاوسان لە ئابوورییە سەقامگیرترەکاندا، ڕەنگە لە وڵاتانی تازەگەشەسەندوودا ڕووبەڕووی ئاستەنگ ببنەوە بەهۆی نەبوونی ژێرخانی دارایی و قەرزی دەرەکیی زیادەڕۆیی.

داینامیکی ئابووری و پێکهاتەی وڵاتانی تازەگەشەسەندوو(پێگەیشتووەکان) پێویستی بە ستراتیژییەکی داهێنەرانە و گونجاو بۆ بەڕێوەبردنی کاریگەرانەی هەڵاوسان هەیە. پێویستە کۆمەڵێک ڕێوشوێنی فراوانتر لەبەرچاو بگیرێت کە ئاستەنگە ئاڵۆز و ناوازەکانی بەردەم ئەم وڵاتانە لەبەرچاو بگرن، کە لە بەرانبەردا بتوانن لە سەقامگیریی ئابووریی بەردەوام و درێژخایەنتردا بەشدار بن.

• سنووردارکردنی ئامرازی بەرژەوەندی

سەرەڕای سوودەکانی ئامرازی ڕێژەی سوود لە بەڕێوەبردنی هەڵاوسان لە هەردوو وڵاتانی پێشکەوتوو و تازەگەشەسەندوودا، ڕەنگە ستراتیژییەکی زۆر یەکلایەنە بێت. جێی پرسیارە کە ئاخۆ بەرزکردنەوەی بەرچاوی ڕێژەی سوودەکان دەتوانێت تاکە چارەسەر بێت بۆ سنووردارکردنی هەڵاوسان؟ بە بڕوای زۆربەی شرۆڤەکاران و لێکۆڵەرانی ئابووری، گرینگە ئەو هۆکارانەی دیکە لەبەرچاو بگیرێت کە کاریگەرییان لەسەر ئابووری و هەڵاوسان لە وڵاتانی تازەگەشەسەندوو وەک ئێراندا هەیە.

یەکێک لە سنووردارکردنە سەرەکییەکان پشتبەستن بە بەرزکردنەوەی ڕێژەی سوود بەتەنیا، کاریگەرییە نەرێنییەکانی داهاتوو لەسەر ئابووری بە گشتییە. لە وڵاتانی تازەگەشەسەندوودا، کە زۆرجار ئابوورییەکان زیاتر بەرەوڕووی کاریگەرییە دەرەکییەکان دەبنەوە و هەستیارترن، بەرزکردنەوەی ڕێژەی سوودی شەڕانگێزانە دەتوانێت ببێتە هۆی کەمبوونەوەی بەکاربردن و وەبەرهێنان و، تەنانەت زیادبوونی قەرزکردن بۆ هەردوو خانەوادەکان و بازرگانی. ئەمەش لە بەرانبەردا دەتوانێت گەشەی ئابووری تێک بدات و خولگەیەکی نەرێنی دروست بکات.

بۆیە ستراتیژییەکی فرەلایەنە و هاوسەنگ زۆر پێویستە. ڕەچاوکردنی ڕێوشوێنی بەدیل، وەک هەمەچەشنکردنی ئابووری، بەرەوپێشبردنی بەرهەمهێنان و زیادکردنی شەفافییەت، ڕەنگە پێویست بێت بۆ دروستکردنی چارەسەرێکی بەردەوام بۆ بەرەنگاربوونەوەی هەڵاوسان. جگە لەوەش، پێویستە مرۆڤ بارودۆخی کۆمەڵایەتی-سیاسیی تایبەت لە وڵاتانی تازەگەشەسەندوو لەبەرچاو بگرێت، کە ناسەقامگیریی سیاسی و گەندەڵی دەتوانێت بەربەستی زیادە بێت لەبەردەم ڕێوشوێنە تەقلیدییەکانی سیاسەتی ڕێژەی سووددا.

• ئەزموونی وڵاتانی پێشکەوتوو

لێکۆڵینەوە لە ئەزموونی وڵاتانی پێشکەوتوو بۆ تێگەیشتن لە لایەنە جیاوازەکانی هەڵاوسان و هەڵسەنگاندنی ئەوەی کە ئایا دەتوانرێت ئەو ستراتیژییانەی لەوێ سەرکەوتوو بوون بۆ وڵاتانی تازەپێگەیشتووی وەک ئێران جێبەجێ بکرێن، زۆر گرینگە. زۆرێک لە وڵاتانی ئەورووپا، ئاسیا و ئەمریکای باکوور لەم دوایی‌یانەدا ڕووبەڕووی ئاستەنگەکانی هەڵاوسان بوونەتەوە و بە سەرکەوتوویی بەرزکردنەوەی ڕێژەی سوودیان وەک ئامرازێکی ناوەندی بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانیان لە هەڵاوسان بەکار هێناوە.

لە ئابوورییە پێشکەوتووەکاندا، زیادکردنی ڕێژەی سوود کاریگەرە، چونکە دەتوانێت کاریگەری لەسەر بەشە جیاوازەکانی ئابووری هەبێت. بانکە ناوەندییەکان بە بەرزکردنەوەی ڕێژەی سوود و بە گرانکردنی قەرزەکان خواست کەم دەکەنەوە، ئەمەش لە بەرانبەردا دەتوانێت فشاری هەڵاوسان کەم بکاتەوە. جگە لەوەش، زیادبوونی ڕێژەی سوود دەتوانێت داهاتی پاشەکەوت زیاد بکات و بەو هۆیەوە پاشەکەوت لەسەر بەکاربردن بەرەوپێش ببات.

گواستنەوەی ستراتیژییەکان ڕاستەوخۆ لە وڵاتانی پێشکەوتووەوە بۆ وڵاتانی تازەپێگەیشتوو پێویستی بە شیکاریی ورد هەیە. ڕوانگەیەکی فراوانتر بۆ پێکهاتە ئابوورییەکان، بارودۆخە سیاسییەکان و هۆکارە کۆمەڵایەتییەکان پێویستە بۆ دروستکردنی چارەسەریی کاریگەر و بەردەوام بۆ ئەو ئاستەنگانەی هەڵاوسان ڕووبەڕووی وڵاتانی تازەپێشکەوتوو دەبنەوە. لە هەمان کاتدا گرینگە بارودۆخە تایبەتە ناوخۆیی‌یەکان لەبەرچاو بگیرێن و یەک بخرێن بۆ ئەوەی ستراتیژییەکانی دژە هەڵاوسان بە شێوەیەکی گونجاو دابڕێژرێت.

• شەفافییەت و گەشەپێدانی دارایی

ئاستی گەشەسەندنی دارایی و شەفافییەتی بازاڕەکانی پارە هێڵێکی دابەشکردنی بنەڕەتی لەنێوان وڵاتانی پێشکەوتوو و تازەپێشکەوتوو پێک دەهێنێت و کاریگەرییەکی گرینگی بۆ جێبەجێکردنی زیادکردنی ڕێژەی سوود وەک ستراتیژییەک بۆ بەرەنگاربوونەوەی هەڵاوسان هەیە.

زۆرجار وڵاتانی پێشکەوتوو دامەزراوەی داراییی بەهێز و سەقامگیریان و، هەروەها پلەیەکی بەرزی شەفافییەتیان لەنێو بازاڕەکانی پارەدا هەیە. ئەم ژێرخانە دارایی‌یە بەهێزە ڕێگە بە ڕێوشوێنی سیاسەتی ڕێژەی سوودی کاراتر و پێشبینیکراوتر دەدات. بە دەستڕاگەیشتن بە زانیاریی جێی متمانە سەبارەت بە بارودۆخی بازاڕ و پێوەرە ئابوورییەکان، بانکە ناوەندییەکان دەتوانن بڕیاری ئاگادارانە سەبارەت بە بەرزکردنەوەی ڕێژەی سوود بدەن بۆ ئەوەی هەڵاوسان لەژێر کۆنتڕۆڵدا بمێننەوە.

لە وڵاتانی تازەپێشکەوتووە و پێگەیشتووی وەک ئێران ڕەنگە سیناریۆکە جیاواز بێت. نەبوونی گەشەسەندنی دارایی و کەمبوونەوەی شەفافییەت دەتوانێت جێبەجێکردنی زیادکردنی ڕێژەی سوود ئاڵۆزتر بکات. لاوازییەکانی دامەزراوە دارایی‌یەکان و نەبوونی زانیاریی متمانەپێکراو دەتوانێت کاریگەریی سیاسەتی ڕێژەی سوود سنووردار بکات و نادڵنیایی لە بازاڕەکانی پارەدا دروست بکات. جگە لەوەش، ناسەقامگیریی سیاسی و گەندەڵی ڕەنگە جێبەجێکردنی بەرزکردنەوەی بەردەوامی ڕێژەکان زیاتر ئاڵۆز بکات.

بۆ ئەوەی سیاسەتی ڕێژەی سوود بۆ بەرەنگاربوونەوەی هەڵاوسان لە وڵاتانی تازەپێشکەوتوو بە سەرکەوتوویی جێبەجێ بکرێت، پێویستە هاوتەریب کار بۆ بەهێزکردنی کەرتی دارایی و باشتربوونی شەفافییەت بکرێت. کردەوەکان بۆ پێشخستنی بازاڕێکی پارەی تەندروست و سەقامگیر، لەوانەش چاکسازی بۆ زیادکردنی کراوەیی و دروستکردنی دامەزراوەی متمانەپێکراو، دەتوانێت بۆ زیادکردنی کاریگەریی ستراتیژییەکانی بەرزکردنەوەی نرخ ناوەندی بێت.

جیاوازیی گەشەسەندنی دارایی و شەفافییەت لەنێوان وڵاتانی پێشکەوتوو و تازەپێگەیشتووەکاندا، تیشک دەخاتە سەر ئەو ڕۆڵە بەرچاوەی کە ئەم هۆکارانە لە جێبەجێکردنی سیاسەتی ڕێژەی سووددا دەیگێڕن. چارەسەرکردنی ئەم پرسە بنەڕەتییە پێکهاتەیی‌یانە پێویستە بۆ دروستکردنی ژینگەیەکی ئابووریی سەقامگیر و کارا کە تێیدا بەرزبوونەوەی ڕێژەی سوود بتوانێت وەک ئامرازێکی کاریگەر بۆ بەڕێوەبردنی هەڵاوسان بێت.

• ڕوانگەیەکی گشتگیر بۆ سیاسەتی دراو

لەبەرچاوگرتنی سیاسەتی دراو شتێکە ئێستا زۆربەی پسپۆڕان بە شتێکی گرینگ بۆ وڵاتانی تازەپێشکەوتوو ئاماژەی پێ دەکەن. بە فێربوون لە ئەزموونی وڵاتە جیاوازەکان و لێکۆڵینەوە لە بەڵگەکانی هەوراز و نشێوی هەڵاوسان دوای بەرزبوونەوەی ڕێژەی سوود، دەتوانرێت ستراتیژییەکی گشتگیرتر بۆ بەڕێوەبردنی هەڵاوسان دابڕێژرێت.

وێنەیەکی گشتیی سیاسەتی دراو لە وڵاتانی تازەپێگەیشتوودا گرینگیی ڕەچاوکردن و هەمەچەشنکردنی ئامرازەکانی سیاسەتی دراو نیشان دەدات. ئێستا زۆربەی شارەزایان جەخت لەسەر پێویستیی ڕەچاوکردنی ئەزموونی وڵاتە جیاوازەکان دەکەنەوە و لە بەڵگەکانی بەرزبوونەوە و دابەزینی هەڵاوسان دوای بەرزبوونەوەی ڕێژەی سوود دەکۆڵنەوە بۆ داڕشتنی ستراتیژییەکی گشتگیرتر بۆ بەڕێوەبردنی هەڵاوسان.

ڕێبازێکی گشتگیر و نەرمونیان بۆ سیاسەتی دراو، کە وانەکانی سەرچاوە جیاوازەکان تێکەڵ دەکات و ئامرازە جیاوازەکان بەکار دەهێنێت، دەتوانێت گرینگ بێت لە بەرەنگاربوونەوەی ئاستەنگە دینامیکییەکانی بەڕێوەبردنی هەڵاوسان لە وڵاتانی تازەپێگەیشتوودا. لە ڕێگەی ڕوانگەیەکی گشتگیری وەها و ستراتیژیی گونجاندنەوە دەتوانرێت ڕێگەی بەردەوام و کاریگەرتر بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ هەڵاوسان پەرەی پێ بدرێت و جێبەجێ بکرێت.

• جیاوازیی نێوان کاریگەرییەکانی و بەرژەوەندی

بابەتێکی گرینگ کە لە گفتوگۆکەدا دووبارە دەبێتەوە، جیاوازیی نێوان چۆنیەتیی کاریگەریی ڕێژەی سوودە لەسەر هەڵاوسان لە وڵاتانی پێشکەوتوو بە بەراورد لەگەڵ وڵاتانی تازەپێشکەوتوودا. زانراوە لە وڵاتانی تازەپێشکەوتوودا کە ڕەنگە پێکهاتە ئابوورییەکان و دامەزراوەکان کەمتر پێگەیشتبن، کاریگەرییەکانی بەرزبوونەوەی ڕێژەی سوود دەتوانن ئاڵۆز و هەندێک جار چاوەڕواننەکراو بن. لە وڵاتانی پیشەسازیدا، کە دامەزراوە دارایی‌یەکان و سیستەمی ئابووری بە شێوەیەکی گشتی گەشەسەندووتر و بەهێزترن، بەرزبوونەوەی ڕێژەی سوود لە مێژوودا وەک ئامرازێکی کاریگەر بۆ کەمکردنەوەی فشارەکانی هەڵاوسان بەکار هێنراوە. بە بەرزکردنەوەی ڕێژەی سوود، تێچووی قەرزکردن زیاد دەکات، ئەمەش دەتوانێت خواست کەم بکاتەوە و بەو هۆیەوە یارمەتیی هاوسەنگیی ئابووری و کۆنتڕۆڵی هەڵاوسان بدات.

لە لایەکی دیکەوە، ڕەنگە کاریگەرییەکانی لە وڵاتانی تازەپێگەیشتوودا ئاڵۆزتر بن. لەوێدا پێکهاتە ئابوورییەکان دەتوانن زیاتر بەرەوڕووی گۆڕانکارییەکان ببنەوە و هەستیارتر بن. بەرزبوونەوەی ڕێژەی سوود دەتوانێت ببێتە هۆی کەمبوونەوەی بەکاربردن و وەبەرهێنان، ئەمەش لە بەرانبەردا دەتوانێت ڕێگری لە گەشەی ئابووری بکات. جگە لەوەش، سیستەمی دارایی لەم وڵاتانەدا ڕەنگە کەمتر توانای مامەڵەکردنی لەگەڵ ڕێژەی سوودی بەرزدا هەبێت، ئەمەش دەتوانێت ئالێنگارییەکانی وەک زیادبوونی قەرز و ناسەقامگیریی دارایی دروست بکات.

• ئامرازی جێگرەوە بۆ هەڵاوسان

 لە وڵاتانی تازەپێگەیشتوودا پێویستە بیر لە خستنەڕووی ئامرازەکانی سیاسەتی دراوی بەدیل بکەنەوە. ڕەنگە بەرزکردنەوەی ڕێژەکان بەتەنیا لە کاریگەرییدا سنووردار بێت، هەربۆیە پێویستە بۆ دروستکردنی ستراتیژییەکی گشتگیرتر بەدواداچوونی شێوازەکانی دیکە بکرێت.

بەکارهێنانی چالاکانەی سیاسەتی نرخی ئاڵوگۆڕی دراو پێکهاتەیەکی ئەگەرییە لەم چوارچێوەیەدا. بە ڕێکخستنی نرخی ئاڵوگۆڕ، وڵاتێک دەتوانێت کاریگەریی لەسەر هەناردە و هاوردەکردن هەبێت، ئەمەش لە بەرانبەردا دەتوانێت کاریگەریی لەسەر هەڵاوسان هەبێت. دراوێکی لاوازتر دەتوانێت هەناردەکردن هەرزان بکات و بەو هۆیەوە ئابووری هان بدات، لە کاتێکدا دراوێکی بەهێزتر دەتوانێت تێچووی هاوردە کەم بکاتەوە و ئاستی نرخەکان سەقامگیر بکات. ئەم نەرمییە ڕەنگە بەتایبەتی بۆ وڵاتانی تازەپێشکەوتوو گرینگ بێت کە زیاتر بەرەوڕووی کاریگەرییە دەرەکییەکان دەبنەوە.

ڕێکخستنی کەرتی بانکی یەکێکی دیکەیە لە ڕێوشوێنە ئەگەرییەکان. بە دانانی سنووردارکردن و چاودێریی چالاکیی بانکەکان، دەتوانرێت دابینکردنی قەرز بەڕێوە بچێت و ڕێگری لە قەرزی زیادە بکرێت. ئەمەش دەتوانێت بۆ دوورکەوتنەوە لە ناسەقامگیریی دارایی و دروستکردنی ژینگەیەکی ئابووریی تەندروستتر گرینگ بێت.

هەروەها خەرجییە گشتییەکان هۆکارێکی بەرچاوە. لە ڕێی بەڕێوەبردن و ئامانجی خەرجییە گشتییەکان بەوردی، حکومەتەکان دەتوانن کاریگەرییان لەسەر ئابووری و ئاستی نرخەکان هەبێت. وەبەرهێنان لە کەرتەکانی بەرهەمهێنان و ژێرخانی ئابووریدا دەتوانێت گەشەی ئابووری و لە هەمان کاتدا بەرەنگاربوونەوەی فشارەکانی هەڵاوسان هان بدات.

گەڕان بەدوای ئامرازەکانی سیاسەتی دراوی بەدیل جەخت لەسەر گرینگیی دروستکردنی ستراتیژییەکی هەمەچەشن و گونجاو بۆ هەڵاوسان دەکاتەوە. بە یەکخستنی ئەم ئامرازانە و گونجاندنی ستراتیژییەکە لەگەڵ بارودۆخ و ئالێنگارییەکانی تایبەت لە هەر وڵاتێکی گەشەسەندوودا، دەتوانرێت دەرفەتی شانسی سەقامگیریی ئابووریی درێژخایەن و گەشەی بەردەوام زیاد بکرێت. پێویستی بە شیکارییەکی وردی دەرئەنجامە ئەگەرییەکان و دیدێکی گشتگیر بۆ ئەو هۆکارە جیاوازانە هەیە کە کاریگەرییان لەسەر هەڵاوسان لە هەر چوارچێوەیەکی ناوازەدا هەیە.

• شەفافییەت و پەیوەندی

شەفافییەت و پەیوەندیی کاریگەر لە بانکە ناوەندییەکان و بڕیاردەرانی دیکە لە سیاسەتی دراودا لایەنێکی چارەنووسسازە کە نابێت بە کەم سەیر بکرێت. ئەم هۆکارە کاریگەریی ڕاستەوخۆی لەسەر متمانەی بازاڕ هەیە و دەتوانێت پێشبینیی زیاتر سەبارەت بە بڕیارەکانی سیاسەتی دراو دروست بکات.

پەیوەندیی ڕوون و کراوە ناوەندییە، چونکە تێڕوانینێک بە بەشداربووانی بازاڕ و خەڵک بۆ مەبەست و ستراتیژییەکانی بانکی ناوەندی دەدات. بانکە ناوەندییەکان بە پەیوەندییەکی ڕوون سەبارەت بە ئامانجەکانی هەڵاوسان و دیمەنی ئابووریی گشتی دەتوانن تێگەیشتنێکی زیاتر لە کردارەکانیان دروست بکەن. ئەمەش لە بەرانبەردا دەتوانێت سەقامگیری لە بازاڕە دارایی‌یەکاندا دروست بکات و نادڵنیایی لە دەوری ڕێوشوێنەکانی سیاسەتی دراوی داهاتوو کەم بکاتەوە.

شەفافییەت لە سیاسەتی دراودا هاوتەریب لەگەڵ دروستکردنی متمانەیە. کاتێک بەشداربووانی بازاڕ و خەڵک دەستیان بە زانیاریی متمانەپێکراو و شەفاف ڕابگات، دەتوانن باشتر چاوەڕوانییەکان و بڕیارەکانیان ڕێک بخەن. ئەمەش بەتایبەتی گرینگە کاتێک بانکە ناوەندییەکان کارێک دەکەن کە کاریگەرییان لەسەر ڕێژەی سوود و وەبەرهێنان و نرخی ئاڵوگۆڕ هەبێت. هەروەها متمانەی بەرز ئاسانکاری دەکات بۆ جێبەجێکردنی سیاسەتی دراو، چونکە ئەکتەرەکان زیاتر هاوکاری و کاردانەوەی ئەرێنییان بەرانبەر بە بڕیارەکان هەیە.

شیکاریی شەفافییەت و پەیوەندی لە سیاسەتی دراودا پێویستی بە هەڵسەنگاندنی کراوەیی بانکی ناوەندی و زانیاریی ورد هەیە و تا چەند پەیوەندییەکە بەباشی لەگەڵ چوارچێوەی ئابووریی ئێستادا دەگونجێت. پرۆتۆکۆلێکی پەیوەندیی کاریگەر دەبێت گونجاو بێت بۆ جێبەجێکردنی گۆڕانی بارودۆخەکانی بازاڕە دارایی‌یەکان و ئابووری. بە گشتی شەفافییەت و پەیوەندی ئامرازێکی گرینگ بۆ بنیاتنانەوە و پاراستنی پەیوەندییەکی تەندروست و متمانەپێکراون لەنێوان بانکە ناوەندییەکان و ئابووریی فراوانتردا.

توێژینەوە و وانە فێربووەکان لە وڵاتانی دیکەدا

ئێران و وڵاتانی دیکەی گەشەسەندوو دەتوانن لە لێکۆڵینەوە و توێژینەوەی کەیسی تایبەت لەو وڵاتانە سوودمەند بن کە سەرکەوتووانە ڕووبەڕووی ئاستەنگە هاوشێوەکان بوونەتەوە و زاڵ بوون. ئەم جۆرە لێکۆڵینەوانە دەتوانن تێڕوانینێکی بەنرخ و نموونەی فێرکاریی ستراتیژییە سەرکەوتووەکان و گونجاندنەکان پێشکەش بکەن کە ئەنجام دراون.

توێژینەوەکانی کەیس لە وڵاتانی دیکەوە دەتوانن وەک ڕێنمایی ئیلهامبەخش بن بۆ ڕێوشوێنی کاریگەر. گرینگە نەک هەر سەرنج بدرێتە سەر لایەنە نەرێنییەکانی هەڵاوسان، بەڵکو دەستنیشانکردن و شیکردنەوەی ئەنجامە ئەرێنییەکانی ڕێوشوێنە جێبەجێکراوەکانیش گرینگە. لەوانەیە ئەو وڵاتانە بگرێتەوە کە توانیویانە ئابووریی خۆیان سەقامگیر بکەن و ئاستی هەڵاوسان کەم بکەنەوە و سەقامگیریی ئابووریی درێژخایەن بپارێزن.

شیکارییەکی وردی ئەم توێژینەوە و کەیسانە دەبێت تێگەیشتن لەو بارودۆخ و زەمینە تایبەتانە لەخۆ بگرێت کە لە هەر وڵاتێکدا ئامادە بوون. ئەمەش ڕەنگە پێکهاتە ئابوورییەکان و بارودۆخی سیاسی و کاریگەرییەکانی فشارە نێودەوڵەتییەکان لەخۆ بگرێت. دەستنیشانکردنی ئەو هۆکارانەی کە سەرکەوتوو بوون و دەتوانرێت بگوازرێنەوە بۆ چوارچێوەی خۆی، بۆ دروستکردنی ستراتیژییەکی پەیوەندیدار و کاریگەر بۆ بەڕێوەبردنی هەڵاوسان زۆر گرینگە.

نموونەی ستراتیژییە سەرکەوتووەکان دەتوانن هەمەچەشنکردنی ئابووری، ڕێکخستنی کاریگەرانەی دامەزراوە دارایی‌یەکان و سیاسەتێکی دراوی هاوسەنگ بن کە ئامرازە جیاوازەکان تێکەڵ بکات. لە هەمان کاتدا گرینگە ئاگاداری جیاوازیی وڵاتان بێت و وانەکان لەگەڵ بارودۆخی تایبەتیی نەتەوەی خۆیدا بگونجێن.

توێژینەوەی کەیس و وانە فێربووەکان لە وڵاتانی دیکە سەرچاوەیەکی بەنرخ بۆ وڵاتانی دیکەی گەشەسەندوو لە هەوڵەکانیان بۆ بەڕێوەبردنی هەڵاوسانن. دەرفەتەکان بۆ زیادکردنی تێگەیشتن، چارەسەری ئیلهامبەخش و پرۆسەی بڕیاردانی ئاگادارتر بۆ پەرەپێدان و جێبەجێکردنی ستراتیژییەکانی بەڕێوەبردنی هەڵاوسانی کاریگەر دەڕەخسێنێت.

ئەنجام

هەڵاوسان، یەکێک لە ئاڵۆزترین دیاردە ئابوورییەکان، کاریگەری لەسەر هەموو لایەنەکانی ئابووری و ژیانی ڕۆژانەمان هەیە. بۆ تێگەیشتن لەم چوارچێوەیە، گرینگە زەمینەی ئابووری فراوانتریش لەبەرچاو بگیرێت. هەڵاوسانی بەرز و بەرزیی ڕێژەی سوودی بانکی دەتوانێت لە ئەنجامی تێکەڵەیەک لە هۆکارەکان بێت، لەوانە نەبوونی سەقامگیریی ئابووری، بڕیاری سیاسی و کاریگەرییە دەرەکییەکانی وەک گۆڕانکارییە ئابوورییە جیهانییەکان یان سزاکان.

حکوومەتی کۆماری ئیسلامی لەگەڵ ئەم پرەنسیپانە بە کێشەی درێژخایەنی هەڵاوسانی دوو ڕەقەمی دەردەکەوێ. هەڵاوسان نەک هەر ئەڵقەیەکی کورتخایەن بووە، بەڵکو نزیکەی نیو سەدەیە تایبەتمەندیی واقیعیی ئابووریی حکوومەتی کۆماری ئیسلامیی ئێران بووە. ئەمەش پرسیاری گرینگ لەبارەی توانای حکومەت بۆ جێبەجێکردنی ستراتیژییەکانی بەڕێوەبردنی هەڵاوسانی کاریگەر دێنێتە گۆڕێ کە ئایا هیچ کەموکوڕییەکی بنەڕەتی لە سیاسەتە ئابوورییەکانیدا هەیە یان نا؟

لە کۆتاییدا، چارەسەرکردنی هەڵاوسان لە حکوومەتی کۆماری ئیسلامیی ئێراندا ئەرکێکی ئاڵۆزە و پێویستی بە ڕوانگەیەکی گشتگیر و هەمەچەشنی ئامراز و ستراتیژیی ئابووری هەیە. هەڵاوسان بووەته تایبەتمەندیی واقیعیی حکوومەتی کۆماری ئیسلامیی ئێران.